Transcript

Randal:
[0:43] In deze aflevering hoor je dat we pas 6% van de deeltjes in ons universum kennen.
Waarom het belangrijk is dat we er nog meer ontdekken. En hoe je al die data dan in vredesnaam van Zwitserland naar Nederland krijgt.
Welkom bij Met Nerds om tafel. We praten vandaag met...

Jurian:
[1:16] Jureen Nieuwbachs.

Randal:
[1:16] En mijn naam is Randall Peelen. Onze gastnerd van vandaag is Tristan Surink.
En Tristan is formeel IT-architect, maar collega's noemen hem ook wel het handige neefje van NikF.
En NikF is het Nationaal Instituut voor Subatomere Fysica, waar Nederland haar steentje bijdraagt aan fundamenteel natuurkundig onderzoek.

Jurian:
[1:34] Ik dacht dat je zei NikF. Ik denk, oh jezus.

Randal:
[1:36] NikF.

Jurian:
[1:37] NikF. Dat klinkt heel fout ineens.

Randal:
[1:39] Hij is nog verdacht, daarom gaan we zijn hele naam niet noemen.

Jurian:
[1:41] Wacht maar tot de mensen Tristan in beeld krijgen. Dan snap je pas echt hoe verdacht het allemaal is.

Randal:
[1:46] Dan denk je, die heeft wat op z'n kerfstok hoor.

Jurian:
[1:48] Ja, deze hond heeft streken, denk je.

Randal:
[1:50] Ja, precies. Die grap snap je als je ons op YouTube kijkt. Of dat je dit clipje op Instagram ziet.
Want Tristan heeft ons gevraagd. En dat is de tweede keer in onze geschiedenis dat dat gebeurt.
Ik wil liever niet in beeld komen. Prima, mag natuurlijk.
Privacy gekkies hebben ook een plek onder de nerds natuurlijk.

Tristan Suerink:
[2:11] Absoluut.

Jurian:
[2:11] Dus daarom dacht jij, ik neem mijn emotionele support hond mee.

Randal:
[2:14] En die zit hier aan tafel, Tristan te zijn.

Jurian:
[2:17] Tristan aan het likken, dan is het een blikje bier.

Randal:
[2:19] Precies. Ik zou hem een aai over de bol geven als ik erbij kon, helaas.
Maar het is wel even leuk om te vertellen hoe jij hier aan tafel kwam.
Want ik maak meerdere podcasts.
En heel soms vis ik dan uit alternatieve vijvertjes.
En in dit geval hadden wij samen een opname gedaan van de Fusex podcast.
Daar heb ik jou vooral horen praten over de anti-daedals coalitie en over met name de nadruk op een netwerkarchitectuur die Nick heeft gebruikt.
En dat was zo'n leuk gesprek en zo'n fijne klik dat we eigenlijk ter plekke al uitspraken aan elkaar van nou laten we ooit een kering met Nerds om tafel doen.
Dat werkt nu. Een maand later ongeveer. Ja, precies. Toevallig wel.
Maar goed, dus de mensen die dit een leuk gesprek vinden. Tristan is niet vaak in de media, maar als hij het is, dan is hij een keer bij Tweakers geweest om te vertellen over data verstouwen van Genève hierheen.
Hij is een keer bij BNR geweest over een supercomputer die we in Nederland gaan bouwen of aan het bouwen zijn.

Tristan Suerink:
[3:19] Die hebben we al staan.

Randal:
[3:19] Hij draait. Hij bestaat natuurlijk allang.

Jurian:
[3:21] Is het een quantum computer? Want dan is hij vanochtend op het journaal geweest.

Tristan Suerink:
[3:24] Het is niet een quantum computer.

Jurian:
[3:25] Oh, dat is niks. Oh, gelukkig. Nee, dat is zijn Zijn slecht nieuws heb ik vandaag opgevoerd.

Randal:
[3:28] Ja, dat gaat onze encrypties slopen en zijn we nooit meer veilig.
En een keer bij Fusex dus. Onder andere over dedossen.
Maar ik denk, dit is een man vol verhalen. Dat zijn er nog veel meer.

Kennismaking met NICF en Tristan Surink

[3:39] Maar ik denk dat het goed is om te beginnen. Om even aan de mensen uit te leggen.
En zeker ook Jurrian. Laten we hem daarvoor gewoon even slachtofferen.
Wat is NICF en wat doe jij daar?

Tristan Suerink:
[3:49] Nou, wat is NICF? Het is een onderzoeksinstituut. Officieel is het een samenwerkingsverband van zes universiteiten. en de Nederlandse Wetenschapsorganisatie, NWO.
En dat is in 1946 ooit opgericht in de vorm van ECO.
En later ook in de vorm van HEF. Dat waren twee losse instituten.
Eentje had een eigen deeltje sneller in Amsterdam staan.
In de watergasmeer in de buurt van de Jaap Edebaan.

Randal:
[4:11] Maar een eigen deeltje sneller, eventjes. We hebben het nu heel vaak over CERN en de Large Hadron Collider en dergelijke. Hadden we gewoon in Nederland, hè?

Tristan Suerink:
[4:18] Ja.

Randal:
[4:19] We weten mensen niet.

Tristan Suerink:
[4:20] Weet je wat de leuke anekdote is? Het was bijna, had CERN in Arnhem gezeten.

Randal:
[4:25] Gemiste kans.

Jurian:
[4:26] Maar Arnhem wilde liever het Gelredome.

Randal:
[4:27] Had Arnhem eindelijk ook een ring. Dan konden ze het net zo arrogant doen.
Maar, niet geworden.

Tristan Suerink:
[4:35] Dat is het daar niet geworden.

Jurian:
[4:37] Dat vind ik wel een grappig zijpaartje.

Randal:
[4:40] Hoezo?

Jurian:
[4:40] Hoe is Arnhem dan op de drempel gekomen van een LHC?

Randal:
[4:44] Het is toch een beetje als een songfestival misgelopen.

Jurian:
[4:45] Hoe is het dan toch misgegaan?

Tristan Suerink:
[4:47] Uiteindelijk waren er drie potentiële kandidaten. Ze hadden iets van, na de Tweede Wereldoorlog, we willen natuurlijk natuurlijk kernvisies onderzoek doen, maar dan voor vrede.
Dus niet om bommen te maken, maar om vooral te kijken van waar bestaan deeltjes naar uit en wat kunnen we er eigenlijk mee.
Vanuit die gedachtegang om dat te doen, vanuit Europese gedachten, was het zoiets van, Geneve was al de preferente plek vanuit de oorspronkelijke bedenkers die dit idee hadden geoppeld bij meerdere landen en bij meerdere onderzoeksinstituten.
Maar dat was wel een mogelijkheid om in te schrijven.
Dus uiteindelijk heeft Niels Boor vanuit Denemarken een voorstelling geschoten.
En Nederland heeft dus een voorstelling geschoten om hem in Arnhem te parkeren.
En alle drie de voorstellen voldeden aan de eisen die oorspronkelijk waren zo gekneed dat eigenlijk alleen Genève kon winnen.

Randal:
[5:40] Dit is hoe aanbestedingen werken natuurlijk.

Tristan Suerink:
[5:42] Dit is uiteindelijk hoe natuurlijk politiek werkt. Er is dus een conferentie in Amsterdam geweest waar uiteindelijk is besloten dat het dus in Genève zou komen. En dat is ook de oprichtingsdatum van CERN geworden.

Jurian:
[5:53] Maar dat ze inderdaad wel vaak hebben. Volgens mij bij aanbesteding heb je vaak al wel een idee met wie je in C wil.
Maar om het op papier eerlijk te laten zijn. Moet je natuurlijk meerdere pitches naast elkaar leggen.

Randal:
[6:02] Officieel zal dat natuurlijk nog nooit gebeurd zijn. Maar officieus kan ik me niet anders voorstellen. Dan dat had heel gebruikelijke gang.

Jurian:
[6:08] Ik heb wel vaak gehoord van verhalen. Dit gebeurt ook, maar dit gebeurt overal.
Dit gebeurt ook in de wereld van marketing.
Waar PR-bureaus met mediabureaus samenwerken. En dan een keer in de zoveel tijd laten opdagen. Dan geven we dan gewoon mediebureaus pitches doen.
Om te kijken of het nog wel bij ze aansluit. En vaak willen ze eigenlijk gewoon bij de huidige blijven. Maar dan zegt de internationale moedertak.
Jullie moeten pitches luisteren.

Randal:
[6:27] We hebben toch recent nog een hele rel gehad. Omdat die onderzeers die Nederland nog hebben.
Dan gaan ze zeggen. Ja dat moet in Nederland gemaakt worden.
Ja stond niet in de aanbesteding. En de beste en goedkoopste tegelijk heeft gewonnen. Dus shut the fuck.

Jurian:
[6:39] Komen die dan ook uit China?

De zoektocht naar onbekende deeltjes in het universum

Randal:
[6:41] Nee die gaan nu uit Frankrijk komen.

Jurian:
[6:43] De beste en goedkoopste is meestal gewoon China.

Randal:
[6:45] Ja nee dat is een heel ander verhaal. Wordt al snel heel politiek, maar oké, Genève dus, deeltjes versneller. Ja.
Hé, jij bent het handige neefje van Nick Hef.

Tristan Suerink:
[6:57] Zo noemen sommige collega's mij, ja.

Randal:
[6:59] Ik stel het mij zo voor, dat als er fundamenteel onderzoek moet gebeuren, dan denk ik aan wetenschappers. Ja. Hele slimme mensen.

Tristan Suerink:
[7:07] Zeker.

Randal:
[7:08] Die komen van universiteiten, waar ik niks te zoeken heb en geen bal van snap.
Maar jij komt meer vanuit de netwerkwereld. Hoe vinden jullie elkaar?
Hoe gaat die samenwerking?

Jurian:
[7:18] Via netwerk dus.

Randal:
[7:20] Het is netwerken.

Tristan Suerink:
[7:21] Ik heb bepaalde wetenschappers. Ik heb bepaalde professoren als collega's natuurlijk.
Die bijvoorbeeld heel gespecialiseerd zijn. Om een voorbeeld te geven.
Ik heb een collega die houdt zich bezig met de data-acquisitie van de Atlas detector.

Randal:
[7:36] Wat is de Atlas detector?

Tristan Suerink:
[7:38] De Atlas detector is een van de vier detectoren die in Zetsland staat, onder de grond.
Nou ja, bij CERN staat, en die staat net tevoren in Zetsland, dat ding is net zo groot als het pleistert op de dam, maar nog 100 meter onder de grond.
Om even een idee te geven. Dus dat is een joekel van een ding.

Randal:
[7:51] Dus een detector die aan die Large Hadron Collider zit.

Tristan Suerink:
[7:54] Die zit aan de ring en het is een van de vier plekken waar ze de deeltjes op elkaar laten botsen. En dat ding moet je eigenlijk zien in een mega grote fotocamera.

Randal:
[8:02] Oké.

Tristan Suerink:
[8:02] Om even een vergraafd te maken.

Randal:
[8:04] Maar dan met magneten en moeilijke andere dingen.

Tristan Suerink:
[8:07] En siliciumdetectoren en dat soort dingen. Maar in principe zeg maar, als je de atlasdetector helemaal uit elkaar pijlt, dan kom je allemaal verschillende soorten detectoren tegen, die allemaal verschillende technieken gebruiken om de deeltjes te kunnen ontdekken, die hopelijk gemaakt worden wanneer je die dingen op elkaar laat botten.

Randal:
[8:23] Waarvan men heeft voorspeld, ik denk dat deze deeltjes bestaan.
En dan gaan ze kijken of ze die ook zien.

Tristan Suerink:
[8:29] Of afgeleiden daarvan. Want sommige deeltjes kan je niet zien, maar omdat die in bepaalde manier weer verval hebben. En op basis van het verval wat je ziet, kan je dus terugpredeneren van het kan niet anders dan zo'n deeltje geweest zijn. Wat daar gemaakt is.
Maar om zo'n detector te bouwen, je hebt natuurlijk een hoop staal nodig.
Je hebt een hoop elektronica nodig. Dat ding moet natuurlijk uitgelezen worden.
Er komt natuurlijk 60 terabyte per seconde in data uit zo'n apparaat.

Randal:
[8:54] Terabyte?

Tristan Suerink:
[8:55] Terabyte.

Randal:
[8:56] Niet terabit, byte.

Tristan Suerink:
[8:57] Byte.

Randal:
[8:58] Tjeteering.

Tristan Suerink:
[8:59] Dus zeg maar...

Randal:
[8:59] That's a lot of byte.

Tristan Suerink:
[9:00] Ja, dus zeg maar duizend keer een 4K James Bond film. Per seconde.

Randal:
[9:05] Ja, oké.

Tristan Suerink:
[9:06] Om even een voorbeeld te geven.

Randal:
[9:08] Ja, nee, daar heb je niet genoeg aan een nasje dat bij mij in de meetkast staat.

Tristan Suerink:
[9:11] Nee, de gemiddelde signaletjes zal dit niet trekken.

Randal:
[9:13] Nee, sorry.

Acquisitie van data en de uitdaging van datavolume

Tristan Suerink:
[9:14] Maar dat is wat er al uitkomt. Uiteindelijk gooien we 99,9999% van de data weg.

Randal:
[9:19] Maar je moet hem wel eerst acquireren, zoals jij dat met een mooie rapport hebt genoemd. Ja.

Tristan Suerink:
[9:24] Dus daar zit een hele berg elektronica in, wat heel specifiek ontworpen is om die stap te doen.
Daarna ga je uiteindelijk door naar computers, die doen de volgende stap.
Maar die computers moeten natuurlijk ontworpen worden door iemand.
En een van die personen is dus een van mijn collega's.

Randal:
[9:39] Oké.

Tristan Suerink:
[9:40] En die houdt zich samen met bijvoorbeeld onze elektronicaverdeling, maar ook met andere onderzoeksinstituten.
Probeer ze dus die bak computers die je nodig hebt, samen te laten werken met elektronica die er net voor zit.
En natuurlijk om het ook gereed te maken voor datatransport naar de rest van de wereld.
Nou, die betreffende collega die loopt wel eens bij mij mijn kantoor binnen met gewoon de PC-Express standaard in zijn handen. Dat is zeg maar een boekwerk à la de Bijbel.

Randal:
[10:06] De PC-Express?

Tristan Suerink:
[10:07] De PC-Express. Dat is zeg maar het insteekkaart slot wat op je moederbord zit.

Randal:
[10:12] Ja, maar er zijn ook meerdere smaken van.

Tristan Suerink:
[10:13] Er zijn meerdere smaken van.

Randal:
[10:14] Meerdere generaties.

Tristan Suerink:
[10:15] Meestal zit hij met de laatste generatie, loopt hij dan naar kantoor binnen.
En dan heeft hij een hele specifieke vraag. Omdat er dan functionaliteit in zit wat je niet standaard gebruikt. Maar wat wel kan gebruikt worden.
Wat bijna niemand ooit heeft getest.
En ja, ik ben dan de persoon waar die binnenwandert. Van hoi, ik probeer dit aan de praat te krijgen. Heb jij een idee?
Want dit is een vraag. Als je dit op internet stelt, krijg je geen antwoord.
Nee. Je hebt gewoon een lege witte pagina voor je neus.

Randal:
[10:38] Ja, maar waar heb je een PC-express? Ik denk dan gelijk aan een GPU of zo. Een dikke videokaart.

Tristan Suerink:
[10:46] Wat bijvoorbeeld ontwikkeld is, zijn speciale kaarten die dus direct aan de elektronica hangen.
Die stop je dus als insteekkaart erin.
of alles wat er omheen zit.
Dus je hebt eigenlijk een kaart waar je gewoon kabels in kan, in stopt. Er zit meestal een FPGA op die al de eerste handelingen doet en vandaar ga je dan de processor in.
Dus het is puur om de data te kunnen verzamelen.

Randal:
[11:15] Ja, dus de onderzoekers die hebben een vraag, en die vraag is te beantwoorden door heel veel jaar een heel erg grote camera te bouwen die op die nog meer jaren tijd deeltjes versneller, die gebouwd is, heen wordt gezet.
En die data die eruit komt, die is zoveel dat je er computers voor nodig hebt die er gewoon nog niet zijn.

Tristan Suerink:
[11:38] Uiteindelijk wel.

Randal:
[11:39] Dus jullie willen...
De vraagstukken die je probeert te beantwoorden is, er zijn deeltjes in het universum waar we nog geen weet van hebben.

Tristan Suerink:
[11:49] Nou ja, men heeft bedacht vanuit de theorie dat er het standaardmodel is.
Dat is een soort van, zeg Lego-doos, waar alles uit bestaat.

Belang van fundamenteel onderzoek voor menselijke ontwikkeling

[11:58] Dus dat zijn de elementaire deeltjes. Dus kleiner dan dat zal waarschijnlijk niet bestaan.
Dus hier kan je uiteindelijk alles mee bouwen. Dus mijzelf, jullie, deze tafel.
Een beetje van de fiets die hier voor de deur staat. Maar ja, je wil natuurlijk weten. Je wilt die legadoze hier compleet krijgen.
Nu is het zo dat we ongeveer 6% weten van de materie die in het universum is. En wat het is.

Randal:
[12:22] 6%?

Tristan Suerink:
[12:23] Ja.

Jurian:
[12:23] Oftewel, 94% weten we nog niet.

Tristan Suerink:
[12:25] Juist.

Jurian:
[12:25] Is een inschatting natuurlijk.

Tristan Suerink:
[12:27] Het is een inschatting. Het zijn theorieën. Men probeert die theorie te bewijzen.
Om die dingen te bewijzen moet je natuurlijk apparaten bouwen om het te kunnen bewijzen.

Randal:
[12:33] Maar hebben we dan over het aantal deeltjes dat er is of over de hoeveelheid van wat het universum omvat?

Tristan Suerink:
[12:40] Uiteindelijk de hoeveelheid massa of de hoeveelheid deeltjes.

Randal:
[12:44] Hoe weten we dat dan? Ik vind dat zo onmaar volgbaar. Je weet het universum wordt steeds groter.
Is effectief oneindig voor zover we dat kunnen zien. Maar omdat het uitdijdt moet het ook ooit kleiner zijn geweest. Dus was er een Big Bang.
Of zo zeg maar, kort in de bocht. Hoe kun je dan bepalen dat er iets is wat je niet ziet?

Tristan Suerink:
[13:08] Het is een beetje alsof je weet van... Als je naar dit pand kijkt.
Je weet dat het dak blijft zitten.
Er staat hier geen paal om het dak op zijn plek te houden. Dus er moet toch iets anders zijn wat ervoor zorgt dat het dak op zijn plek blijft.

Randal:
[13:21] De muren?

Tristan Suerink:
[13:21] Ja, dat weet je nu. Maar wat nou als je dat op kleine schaal probeert te doen?
Je weet dat je ergens... Je hebt ergens een gat zitten. Daar moet iets passen.
Het is alsof je die puzzel zit te maken.
En je hebt net dat ene puzzelstukje. Je weet van, het moet ongeveer deze vorm hebben.
Er moet ongeveer dit soort plaatje op staan. Om de puzzel van een hond af te kunnen maken.
Je kan hem nergens vinden. Dan ga je toch op zoek. En dat is effectief de zoektocht die we doen.

Randal:
[13:47] Ja, ik ga dit niet snappen. Ik hoef het ook niet te snappen.
Maar ik vind het fascinerend dat je dus weet. We hebben 6% ongeveer in kaart.
En dan snap ik heel goed dat je als mens uitdenkt. Dat is niet genoeg.

Jurian:
[13:58] Ja, daar wil ik nog even een stapje in terugzetten. Want als er een nieuw deeltje wordt ontdekt, dan is dat zeer groot natuurkundennieuws.
En dat wordt dan door alle papers en universiteiten. En de mensen die dat interessant vinden. Wordt dat gelezen en besproken. En daar is het groot nieuws.
Je zult het NOS journaal nog wel halen. Maar dan is het ook heel snel afgelopen.

Tristan Suerink:
[14:20] Klopt.

Jurian:
[14:21] Want de gemiddelde Nederlander. De gemiddelde wereldburger. Krijg je zeer waarschijnlijk niet uitgelegd.
Waarom het belangrijk is. Dat Higgs boson is ontdekt. Of een volgend stofje.
Als een gemiddelde Nederlander. Laat ik die gemiddelde Nederlander even spelen.
Aan jouw vraag. Waarom is het belangrijk dat we dit doen.
Mijn brood met kaas gaat er niet beter of slechter van smaken.
Als jullie meer of minder.
En ik ga er zeker ook niet meer geld voor krijgen. Van mijn werkgever.
Dus waarom is het belangrijk voor de wereld.

Randal:
[14:48] Dat is een dingetje bij jou.

Tristan Suerink:
[14:50] Ja.

Jurian:
[14:52] We hebben een CEO ook. Ik denk niet dat ik tevreden ben.
Nooit tevreden. Dat gezegd hebben we gewoon even in het algemeen.
Waarom is het belangrijk dat we dit doen?

Tristan Suerink:
[15:01] Om twee redenen is het belangrijk. A. Je wilt als mens zijn door blijven ontwikkelen.
Dat is de reden waarom je fundamenteel onderzoek doet. Je wilt effectief weten waarom vragen kunnen beantwoorden.
Waarom zijn we hier? Waarom bestaan dingen zoals ze bestaan?
Waarom is er toch materie en antimaterie ontstaan uiteindelijk?
En is dat niet samengesmolten wanneer die grote oerknal was?

Jurian:
[15:21] Maar dat zijn nog steeds wel gewoon hele...

Tristan Suerink:
[15:24] Hele basale vragen.

Jurian:
[15:25] Maar ook hele wetenschap gericht vragen. Want nogmaals, de gemiddelde Nederlander zal het echt aan zijn kont roesten waarom dat wel of niet gebeurd is.

Tristan Suerink:
[15:32] Dat snap ik. Om dat soort onderzoek te kunnen doen, moet je natuurlijk apparaten bouwen om dat te kunnen bewijzen.
Meestal moet je daarvoor technologie ontwikkelen wat nog niet bestaat.
Dan moet je denken aan bijvoorbeeld digitale röntgenfotochips.
Dat zijn chips waarmee je digitale röntgenfoto's kan maken.
Dat soort technologie is bijvoorbeeld van wat we hebben ontwikkeld.
Dat is bijvoorbeeld technologie die nu ook in ziekenhuizen wordt gebruikt.

Wetenschappelijke innovatie en maatschappelijke impact

Jurian:
[15:59] Dus je trekt eigenlijk de wereld voor voort en in het kielzog daarvan blijven dingen achter die inderdaad in andere wat meer tastbare delen van de samenleving gebruikt kunnen worden.

Tristan Suerink:
[16:14] Bijvoorbeeld onze honger naar datatransport en dergelijke heeft uiteindelijk ook iets als het internet opgebracht.
Dat is ook een soort van bijproduct waarom het zo wijd verspreid is.

Jurian:
[16:24] Ondertussen wordt er rond de studio ergens geboord?

Randal:
[16:26] Ja, volgens mij gaat een roll-out dicht ofzo, maar het maakt een boel herrie.
Maakt niet uit. Luisteraars kunnen het prima horen, ga ik je versnellen.

Jurian:
[16:34] Ja, zeker wel.

Randal:
[16:35] Maar die discussie hebben we al eens gehad met Rolf Hutt, die eigenlijk een beetje tegen wil en dank ook een soort wetenschapsspreekbuis is geworden vanuit zijn rol als hoogleraar.
En hij zei eigenlijk het probleem is met dit soort dingen om het gefund te krijgen, dus geld te krijgen voor dit soort project is lastig, omdat het vooraf, bijna per definitie niet te voorspellen is wat je eraan gaat hebben.
Er is heel veel wat je kunt ontdekken, wat je zegt de expose-omdeeltje, top, helemaal check.
Er gaan boeken en films over gemaakt worden, alleen merk je daar eigenlijk niks van.
En dat is dus heel lastig, terwijl eigenlijk alle voordelen en alle innovatie die we wel hebben meegemaakt, ook aan wetenschappelijke innovatie te danken is.
En per definitie dus de moeite waard blijft.

Jurian:
[17:21] Nee, maar dat was een beetje mijn punt. Ik snap dat En wij snappen dat we zo'n nerd zijn, wij vinden het interessant.
Maar ja, dat soort verhalen, als ik dat bij mijn voetbalvrienden of zo ophang, dan zeggen ze, ah ja, ja, ja, is wel cool, wel gaaf.
Maar dat was eigenlijk slecht. Ja, precies.
Dus het landt niet, zeg maar. Dat is een beetje, waar ik altijd een beetje tegenaan loop.

Tristan Suerink:
[17:43] Om bijvoorbeeld een gek voorbeeld te geven. Geen idee of dat gaat werken, maar we weten hoe het hiksdeeltje bestaat. Het hiksdeeltje heeft iets te maken met massa.
Wat nou als je diksteltjes zo kan manipuleren dat je geen last hebt van bijvoorbeeld zwaartekracht?
Omdat je je massa uiteindelijk kan opheffen. Dat je daarmee een vliegende auto kan bouwen.

Randal:
[18:00] Kijk, now we're talking.

Jurian:
[18:01] Ik wou net zeggen, als je nou begonnen was met vliegende auto.

Randal:
[18:03] Precies.

Jurian:
[18:04] Dan hoef ik het helemaal niet meer uit te leggen.

Randal:
[18:04] Heel lang.

Tristan Suerink:
[18:06] Nee, maar ik heb geen idee of dat kan. Want ik ben natuurlijk geen natuurkundige.

Randal:
[18:10] Wat ben je dan?

Tristan Suerink:
[18:11] Ik ben gewoon...

Randal:
[18:12] Het handige neefje.

Tristan Suerink:
[18:13] Nee, ik heb technische informatica gestudeerd.

Randal:
[18:15] Technische informatica.

Tristan Suerink:
[18:16] Je wordt een half natuurkundige als je er lang genoeg rond loopt.
Dat kan ik je wel vertellen.

Randal:
[18:20] Ja, it rubs off on you. Je kan niet eindeloos... Je zei net, er loopt iets heel interessants.
En dat lijkt me de moeite waard om op in te zoomen.
Dat op die manier ook per ongeluk het internet is ontstaan. Ik kom uit de IT.
En daarna ben ik bij een internetprovider gaan werken. En dan kom je onherroepelijk Nikhef tegen.
Maar meer in de context van Amzix-achtige dingen.
Je ziet Nikhef als je vanuit die bril kijkt. Heel snel als een soort internetknooppunt.
Of een plek waar je in ieder geval heel dicht op het internet zit.
Met een verdomd lage ping.

Tristan Suerink:
[18:53] Absoluut.

Randal:
[18:54] En kun je vertellen hoe dat ontstaan is? Want daar is Nikhef vanuit mijn perspectief ook heel bekend mee.

Tristan Suerink:
[19:01] Het klopt dat Nikhef op twee manieren bekend staat. Eentje is de wetenschappelijke kant bij mensen die in de wetenschap zitten.
En natuurlijk vanuit onze rol als neutraal internet knooppunt.
Een van de weinigen in de wereld tegenwoordig.
Uiteindelijk is het ooit ontstaan als hobby van mijn collega's.

Randal:
[19:16] Neutraal internet knooppunt.

Tristan Suerink:
[19:19] We zijn niet van een internetprovider of van een... Nikf? Ja.

Randal:
[19:24] Ja, oké.

Tristan Suerink:
[19:25] Nee, ik bedoel, er zijn best wel veel plekken waar internetknooppunten zijn.
Maar dat bijvoorbeeld de daadcentra waar je staat, concurreert tegen het internetknooppunt wat aanwezig is.
Omdat ze ook een eigen internetknooppunt hebben. Bijvoorbeeld een Equinix is daar een mooi voorbeeld van.

Randal:
[19:37] Ja, en afhankelijk van wie het vraagt, kun je Amzix ook discussiëren.
Maar goed, daar hebben we het vandaag niet over. Nee.

Tristan Suerink:
[19:45] Dus uiteindelijk ergens in de... We zijn in de jaren zeden begonnen met glasvezeltechnologie op het terrein.
Om het ene pand aan het andere pand te koppelen. Toen kwamen we er ook achter dat konijnen echt dol zijn op glasvezels.

Randal:
[19:56] Echt? Oh, wat?

Tristan Suerink:
[19:58] Er zit een soort van visachtige olie in de mantel, want dat vinden ze echt geweldig.

Randal:
[20:03] Steenmarters ook, die knagen daarom soms ook aan remkabels. Dat vind ik wel.

Jurian:
[20:07] Maar konijnen knagen dus glasvezelkabels door.

Randal:
[20:10] Nasty.

Tristan Suerink:
[20:11] Daarom liggen glasvezelkabels ook in van die hele stevige mantelbuis.
Dus A, omdat je ze makkelijk de heen kan blazen. B, tegen de konijnen.

Randal:
[20:19] Oh nee, oké. Ja, weer wat geleerd.

Tristan Suerink:
[20:21] Dus in de jaren 70 zijn we daarmee begonnen. We hebben ook een hoop internetachtige technologie ontwikkeld als instituut daarmee.

Ontwikkeling van internetverbindingen en technologieën

[20:28] Uiteindelijk in de jaren 80 kwam natuurlijk de eerste internetverbinding naar Amerika.
We hadden de eerste digitale dataverbinding tussen Amsterdam en Genève weten te bouwen.
In de tijd dat het ministerie Waterstaat, die eigenaar was van de PTT.

Randal:
[20:43] Ja, ja, ja.

Tristan Suerink:
[20:44] Die van mening was van je mag niet zelf dataverbindingen opbouwen.
Nou, we zijn altijd een beetje recalcitrant als instituut. Helemaal tegen dat soort overheidspartijen.

Randal:
[20:51] Ja.

Tristan Suerink:
[20:52] Dat ze zelfs toen het er langs zijn gekomen, dat ze op die lijn hebben meezitten te luisteren.
En mijn toenmaandige collega had verteld van, ja, ze zaten op die lijn te luisteren, maar ze konden niet verstaan wat er gezegd werd.
Dus het antwoord van mijn collega was, ja, ze spreken een beetje gek soort Duits daar in Zwitserland. Misschien komt het daar wel door.
Dat je collega het niet snapte. Ik heb daarna nooit meer wat gehoord van de PTT.
Maar ja, wij hebben in het eindjaren 80 ons huidige pand gebouwd.
Daar hebben we rekening mee gehouden met een 400 vierkante meter grote supercomputervloer.
Dus een verhoogde vloer met genoeg stroom en koeling en ruimte ervoor.
Alleen, wat gebeurde met computers?

Randal:
[21:33] Mars law.

Tristan Suerink:
[21:34] Alles werd kleiner. Dus bepaalend stond er in een hoekje gewoon twee kasten te draaien waar het hele instituut op draaide.
ergens begin jaren 90 dus wel echt zeer ruimte over maar hij hadden wel internet van waar betrokken bij de oprichting van de ambt 6 van rijp van en al net van surf net maar ga maar de lijstje af, en ja de eerste interprofijs wat iets voor jullie bij de internet mag jullie kastje neerzetten, De betreffende collega's hadden zoiets van, waarom niet? Ja, gelijk zat. De oprichter van Rijp, Rob Lokzeil, die had zoiets van, je bent van harte welkom.
Zet maar een kastje neer. En zo kwam nog een kastje, en nog een kastje, en nog een kastje.
En nu hebben we iets van bijna 400 kasten in die ruimte staan.

Randal:
[22:18] In hoeverre was jij daarbij betrokken?

Strategische Beslissingen

Tristan Suerink:
[22:20] In de jaren negentig was ik nog heel erg bezig met mijn Lego en Diplo.
Tegenwoordig ben ik er best wel bij betrokken. Ik ben niet degene die z'n beheer doet van die ruimte, Maar ik ben wel degene die meedenkt over strategische beslissingen. Waar we naartoe willen.
Of we een bepaalde dienstverlening wel of niet willen aanbieden aan klanten.
Want uiteindelijk elke klant is bondsemmig gelijk.
Maakt niet uit of je de grootste interprofiler van Amerika bent.
Of je bent zeg maar de hobby glasvezelboer achterin Groningen.
Je wordt als gelijke behandeld. Je hebt net zoveel rechten en plichten.
En binnen ieder ruimte heb je dus de mogelijkheid om zelf glasvezel aan te leggen.

Randal:
[22:55] Als provider. Dat wordt ook steeds unieker. Maar je zegt iedereen is gelijk, gelijke rechten en plichten.
Maar dat is wel met je Nederlands spreekt volgens mij.

Tristan Suerink:
[23:05] Nou, dat is een tweede ding. Er zit een verschil tussen wat we NICF House noemen.
Dat is dan de ruimte waar klanten natuurlijk kasten kunnen neerzetten.
En natuurlijk het instituut NICF die natuurlijk zijn eigen internetdiensten voor de wetenschappers regelt.
En daar zitten we wel op een aantal internet knooppunten aangesloten.
waaronder de AMSICS en LIICS en de FRIESICS op dit moment en daar wel als een soort van basisregel van als je met ons wilt koppelen, prima, maar we willen wel graag met alleen maar Nederlandse partijen op de platform koppelen.
Om enerzijds partijen de kans te gunnen om met ons te koppelen en ook in ieder geval met partijen je te koppelen waar we ook verkeerd mee uitwisselen, want onze grote datastromen wil je niet hebben.
Dus zeg maar die 400 gigabit die we naar Schneff hebben liggen, dat wil je niet over jouw netwerk hebben. Nee. Zelfs als je KPM bent wil je dat niet.
Dat houden we heel erg gescheiden over aparte lijnen. En daar werken we ook heel veel samen met Surfnet voor. Dat is de academische internetprovider in Nederland.
Alleen aan de andere kant willen we ook voorkomen dat we niet koppelingen leggen met partijen. Waar opeens verkeer hele rare routes nemen.
En we willen ook onze relatie met Surfnet niet op het spel zetten.
Dus we hebben wat eisen gesteld van we koppelen even met Nederlandstalige partijen.
Die ook een Nederlandstalig verzoek indienen.

Randal:
[24:20] Maar jij bent dus vanuit jouw rol best wel vraag gestuurd heb ik het idee.
Er zijn dus wetenschappers die hebben de oorspronkelijke opdracht en die trekken jou er bij de haren bij om dan te helpen om dat in te vullen.
En je hebt dan soms machines of technologie nodig die nu nog niet bestaat.
Dan ben jij eigenlijk diegene die met de vlag zo het slagveld oprent en zegt ik ga dit voor elkaar proberen boksen.
Kun je een voorbeeld noemen van zo'n ontwikkeling die is geweest?
Want ik weet bijvoorbeeld dat je een keer een collega had die een snellere CPU nodig had.
En dan denkt hij, nou, hoe doen we dat tegenwoordig? We gaan twee CPU's gebruiken.
En toen heb jij uitgelegd dat het daar juist trager van werd.

Tristan Suerink:
[25:04] In dat geval was het dat iemand draaide één proces op één core.
Single-threaded. Hoe meer giga is je tegenaan, hoe beter.
Die draaide eerst op een desktop en die was toen overgegaan naar een echte server.
een mooi dual socket systeem.
Alleen het proces was trager, terwijl de kloksnelheid was hetzelfde, verleidbaar hetzelfde, nieuwe processoren in die server. Dus dan heb je zoiets van, hoezo is dat trager?

Randal:
[25:29] Je zou eigenlijk twee keer zo snel willen.

Tristan Suerink:
[25:31] Je zou op z'n minst in ieder geval een stuk sneller willen gaan, omdat je ook natuurlijk de voordelen van nieuwe technologie had.
Maar dat was dus blijkbaar niet het geval.
We hebben toen wat onderzoek gedaan. We hebben de tweede processor eruit getrokken en toen was opeens het proces wel sneller dan nou computer. computer. Raga, hoe komt dat?

Jurian:
[25:47] Hij kan niet multithreaden.

Tristan Suerink:
[25:49] Nou, de code kon sowieso niet multithreaden. Het probleem is het was een Intel systeem en die zit continu alle caches te zinken. Wat niet nodig is.
Dus je zit continu te wachten tot die Intel processor zegt van, oh wacht even, ik moet even zinken en dan mag je weer verder.

Randal:
[26:04] De andere processor moest mee kunnen luisteren.

Jurian:
[26:06] Ja, ik wil het zeggen. Doordat je dan die andere processor weghaalt, hoeft die niet meer te zinken en dan is die dus sneller.

Tristan Suerink:
[26:11] Ja, dan haal je een heel stuk proces weg en daardoor was het opeens 20% sneller.

Jurian:
[26:14] Ja, mooi.

Tristan Suerink:
[26:17] En sindsdien hebben we ook gezien van, we hebben liever ook geen dual socket systemen vanwege die reden. Want je systeem wordt een heel stuk simpeler daardoor.
Want je hebt ook minder last van zogenaamde NUMA-effecten.
Enig idee wat dat is?

Jurian:
[26:29] Nee.

Randal:
[26:30] Een NUMA-effect, die ken ik niet, nee.

Tristan Suerink:
[26:33] Als je een computer pakt, heb je een NUMA-domein. Dat heeft ermee te maken van je processor.
Heeft natuurlijk direct geheugen wat eraan vastgekoppeld zit. Je werkgeheugen.
Maar als je bijvoorbeeld systemen met twee sockets of vier sockets, of tegenwoordig chiplets bij sommige processoren, wil je weten wat de verdeling is van welk geheugen hangt direct aan mijn cores, en welk geheugen hangt een stukje verder weg.
En door middel van het beschrijven van hoe je numma-domijnen eruit zien, weet je dus van ik zit dus direct op het dichtstbijzijnde geheugen.
En kan daardoor sneller rekenen of ik zit op geheugen wat verder weg ligt.

Randal:
[27:09] Maar je had in mijn tijd altijd processoren die hadden zoveel L1 cache en zoveel L2 cache en zoveel L3 cache. En daarna kwam het RAM.
Dus eigenlijk van 1 naar 3 steeds verder weg met RAM als verst weg.

Tristan Suerink:
[27:24] Dat, maar dan zit je ook een verschil mee van jouw RAM wat aan CPU 2 hangt.
Terwijl jij draait op CPU 1, is verder weg en kost meer tijd om mee te praten dan het RAM wat op CPU 1 hangt. Terwijl je daar zit te draaien.
Dus dan kan je zeggen van CPU 2 is dus een nummer domein en CPU 1 is een nummer domein.
En op basis daarvan kan je, als je code daarop voorbereid is, kan je rekening houden met van, oh, ik heb meer geheugen nodig, maar het zit wat verder weg.
Dan schrijf ik daar de dingen weg die ik niet met de accu nodig heb.
Of als ik ze wel nodig heb, dan zink ik ze terug voordat ik het ga gebruiken.

Randal:
[27:56] Ja, ja, ja.

Jurian:
[27:58] Nou, dat is wel een goede beschrijving voor data. Ja.

Tristan Suerink:
[28:03] En nu maar wordt het steeds belangrijker. Als je kijkt naar AMD-processor, dat is allemaal losse chiplets geworden.
Dus effectief wat AMD heeft gemaakt met de laatste generatie processor, is juist eigenlijk gewoon wat vroeger meerdere sockets waren, maar dan effectief op één stukje chip.
Op één chip eigenlijk.

Randal:
[28:22] Op één chip.

Tristan Suerink:
[28:22] Het zijn wel losse stukjes silicium, maar die allemaal aan elkaar verbonden zijn.

Randal:
[28:26] Maar jij zegt dat het meeste van het onderzoek dat jullie doen, dus eigenlijk maar op één core draait. Hoe kan dat?

Tristan Suerink:
[28:34] Nou ja, dat is een voorbeeld van, we hebben meerdere applicaties die draaien.
Wat we uiteindelijk doen is, het gros van het rekenwerk wat we intern doen, is eigenlijk rekenwerk van, er komt natuurlijk een bak met data uit, bijvoorbeeld Genève of andere experimenten en dan moeten we werkt worden.
Er moet gekeken worden van, is het nuttige data, kunnen we wat mee, kunnen we even vergelijkingen maken. ***, En omdat elk brokje data staat los van zichzelf.
Het is een beetje zoals je fotocollectie. Elke foto kan je los van elkaar bekijken of je een goede foto is, ja of nee.
Want je wilt weten, sta je er bij ogen op? Staat datgene wat ik wil fotograferen er wel of niet op?
Ik hoef niet de foto ervoor en niet de foto erna te bekijken.
Om te bepalen dat het een goede foto is. En zo gaan we dus ook met onze data om.
Dus wij hebben dus ondertussen iets van 15.000 rekenkernen in ons cluster zitten.

Nieuwe Rekenclusters

[29:20] Het wordt binnenkort een stuk meer. Want er is een cluster onderweg.

Randal:
[29:25] Ja, of je ging even...

Jurian:
[29:26] Ik wil het net zeggen.

Randal:
[29:27] Wat gebeurde hier?

Tristan Suerink:
[29:28] Nou ja, wij vinden het altijd leuk als er een nieuwe cluster is...
om even de Dutch Power Cows te plagen.

Randal:
[29:32] Ah, oké.

Tristan Suerink:
[29:33] En die zijn nu met een stampede bezig, weet ik toevallig. Maar ik denk dat de cluster net niet op tijd is daarvoor.

Randal:
[29:38] Ah, jammer.

Tristan Suerink:
[29:39] We hebben wel eens een keer gewoon... Wat is het?

Jurian:
[29:41] Dit was voor ingewijderde nerds... waarschijnlijk een gesneden koek wat hier gebeurde. Maar waar gaat dit over?

Randal:
[29:46] Ken je de Dutch Power Cows niet?

Jurian:
[29:47] Jawel, maar ik weet niet wat ze doen.

Randal:
[29:48] Ja, dus Tweakers heeft een rijk verleden als de plek waar de Dutch Power Cows volgens mij zijn ontstaan.
En er waren allerlei wedstrijden waarbij je eigenlijk je CPU rekenwerk liet doen.
Dat afhankelijk van welke wedstrijd je meedeed heel nuttig was tot totaal zinloos.
Bijvoorbeeld RC5 was een wedstrijd waar ik wel eens aan mee had gedaan.
Was een soort van raad het getalachtig ding.
En wie het meeste rekenkracht tegenaan gooide had de meeste kans om het te krijgen.
Tegenwoordig doe je vergelijkbare dingen, maar dan uiteindelijk krijg je bitcoins.
Dan ben je aan het minen. Maar dat kwam eigenlijk op hetzelfde neer, maar was eigenlijk puur een wedstrijd.
Later zijn het ook dingen, dus de kern van wat het is.
Gooi een heleboel computers op een hoop. Laat ze allemaal stukjes rekenwerk doen.
Dan gooien we al dat rekenwerk in één grote pool. En die pool is van ons allemaal.
Dus de Dutch Power Cows. En dan zijn er internationaal allerlei teams.
Maar de Dutch Power Cows zijn eigenlijk historisch gezien altijd één van de grote spelers in dat soort wedstrijden. Maar dat soort wedstrijden zijn ook SETI at home.
En Folding at home. Hoeveel zijn er nog?

Tristan Suerink:
[30:51] Rosetta at home. De meeste van doen of iets met iets medisch of iets anders wetenschappelijks.

Randal:
[30:57] Eiwitten vouwen, aliens proberen te zoeken, dat soort dingen.

Tristan Suerink:
[31:02] Bepaalde grote primgetallen vinden, dat is ook zo eentje.

Jurian:
[31:05] En als ze zoiets gaan doen, dan heet dat een stampede bij de powercast?

Tristan Suerink:
[31:08] Ja, dus één keer per jaar hebben ze dan een stampede, waarbij ze dan proberen met z'n allen, iedereen gooit dan al z'n rekenkrachten bij elkaar om dan even een duwtje te geven aan de score.
En wij doen wel eens mee met een rekencluster.

Jurian:
[31:20] Ja, een nieuwe cluster komt net te laat dus om...

Tristan Suerink:
[31:23] Misschien wel, misschien niet. Dat is even afwachten. Maar ik heb wel eens gehad dat ik de Dutsch bouwkaus terug had gebracht naar 1%. Terwijl ze een stampede hadden. Over de 99% was ik.

Randal:
[31:32] Dat is bijna lullig. Ja, letterlijk.

Tristan Suerink:
[31:36] Maar leuk. Ze zijn altijd heel enthousiast. Dan vragen ze zich af van wat voor leuk ze nou weer gaan aanzetten.

Randal:
[31:43] Maar jij zei 15.000 rekenkernen. En dat ga je dus verdubbelen.

Tristan Suerink:
[31:48] We gaan het niet verdubbelen uit mijn hoofd. We hebben machines gekocht met bergmood erin.
We hebben een stuk of 30. Daar zitten 128 rekenkernen per machine. Nou, dat keer 30.

Randal:
[31:57] Ja, ja. Heleboel.

Tristan Suerink:
[31:58] Heleboel, ja.

Randal:
[31:59] Maar waar kwamen we? Dat de meeste processen...

Tristan Suerink:
[32:01] Nou, de meeste dingen die wij dus doen qua rekenwerk is effectief.
Het zijn allemaal losgehakte stukjes.
En we geven dus elke rekenker en geven dus eigen opdrachtje om dan werk door te rekenen. En dat is ook iets anders dan wat je met een supercomputer doet.

Randal:
[32:15] Ja, want je hebt mij een keer uitgelegd dat er een verschil is tussen high performance computing en high throughput computing. Ik denk dat dit daaraan grenst.

Tristan Suerink:
[32:25] Wij doen vooral high throughput computing.

Randal:
[32:28] Waarom? Wat is dat?

Tristan Suerink:
[32:29] High throughput computer is vooral data intensief.
Dus dat je vooral heel veel, hele grote hoeveelheden data probeert door te verwerken.
En elk stukje data staat los van zichzelf.
Dus daar kan je het ophakken in kleine stukjes. En elk stukje doet zijn eigen dingetje.
Kijk een beetje naar een mierenkolonie. Elke mieren doet zijn eigen ding.
Terwijl met high performance computing probeer je vooral één hele grote som uit te rekenen. Die je verspreidt over meerdere computers.
Dus bijvoorbeeld het weervoorspellen is een voorbeeld van. Want elk tussenresultaat dat je hebt, heeft weer invloed op het volgende tussenresultaat.

Randal:
[33:00] Ja.

Tristan Suerink:
[33:02] Zoals een regenwolk boven Lelystad heeft invloed op het weer hier in Amsterdam. En vice versa.

Randal:
[33:08] Ik heb toen ik heel eventjes op de HBO Informatica heb gedaan, een anekdote gehoord die me altijd bij is gebleven.
Ze zeiden toen, een van de problemen waar je in de computerwetenschap zo nu en dan tegenaan gaat lopen, is dat als jij 100 baby's wil krijgen, je wel 100 vrouwen zwanger kan maken, Maar het altijd nog steeds negen maanden duurt.
Je hebt na die negen maanden dan wel honderd baby's in plaats van één.
Maar je kunt niet onder die negen maanden. Omdat er zijn bepaalde beperkingen.
Dat je aan het eind wel meer resultaat kan hebben. Maar je nog steeds een wachttijd hebt.
En dat is een beetje wat jij hier nu volgens mij ook schetst.
Jij zegt, we hebben een hele pak van terabits aan data.
Die we uit die gekke camera aan die Large Hadron Collider krijgen.
En eigenlijk gaan we eerst schiften in die data. Van wat kan weg en wat niet.
En dat is gewoon een heleboel. Of, nou jij maakt de analogie foto's.
Je hebt een bak van foto's. Je gaat eerst kijken welke zijn bruikbaar en welke niet. Dat is dan high throughput.

Tristan Suerink:
[34:07] Dat is high throughput computing, ja.

Randal:
[34:08] Oké.

Tristan Suerink:
[34:09] En ook als jij bijvoorbeeld, ik heb zeg maar, noem het een bak van duizend foto's.
En die wil ik allemaal met elkaar vergelijken.
Dan kan je bijvoorbeeld ervoor kiezen om dat juist op een supercomputer te doen.
Omdat je dan heel veel meer geheugen nodig hebt om ze allemaal tegelijk in te laden. elke foto heeft invloed op de andere foto qua eventuele bewerkingen die je erop doet en vergelijkingen die je erop doet.

Randal:
[34:33] En wanneer zijn we... Het woord supercomputer slaat op het feit dat het eigenlijk meerdere computers zijn die samenwerken, toch?

High Performance vs High Throughput Computing

Tristan Suerink:
[34:41] Nou ja, een supercomputer is uiteindelijk een computer waar een hele grote, dikke... Dat noemen ze dan een interconnect tussen zit.
Dus dat computer A direct het geheugen kan aanspreken van computer B of computer C.

Randal:
[34:53] Hoe dan?

Tristan Suerink:
[34:54] Door middel van bijvoorbeeld InfiniBand. Dat is een technologie daarvoor.

Randal:
[34:58] Hoe dan?

Tristan Suerink:
[34:59] Hoe dan? Met iets wat heet, met een protocol genaamd MPI.

Randal:
[35:03] Oké.

Tristan Suerink:
[35:05] En met de MPI kan je dus juist gebruik maken van die hele snelle infinimant koppelingen tussen die systemen.
Waardoor je dus bijvoorbeeld het sommetje wat ik nou net heb uitgerekend op computer A, meteen door komt stromen naar computer B, want daar draait net weer een ander subproces.

Randal:
[35:20] Wacht even, dat is wel via het netwerk toch?

Tristan Suerink:
[35:22] Het is een soort van netwerk, maar je hebt geen last van alle overheid die bijvoorbeeld Ethernet en TCP-P biedt. Het is een heel stuk efficiënter.
Het is ook echt ontworpen om zo snel mogelijk die data van A naar B te krijgen.

Randal:
[35:34] Data van A naar B, dat is ook een beetje een thema in jouw leven.
Je hebt eerder verteld dat je met van die SFP modules werkt van 800 gigabit.
Die je eigenlijk nu niet kan kopen, maar over een paar jaar wel.
Hoe is jouw samenwerking met dat soort fabrikanten? Want je wil onderzoek doen naar dingen die we willen weten, maar nog niet weten. Daar heb je machines voor nodig die nog niet bestaan.
Maar uiteindelijk als die machines met elkaar moeten gaan praten.
Heb je ook netwerkapparatuur nodig die nog niet bestaat.
Maar die netwerkapparatuur maken jullie niet zelf. Toch? Nee.

Tristan Suerink:
[36:08] Nee. Als je binnen de detector zelf kijkt dan wel. Dat is puur gewoon om vanuit het stuk silicium waar de deeltjes doorheen gaat.
Of het andere stuk detectormateriaal. Om het maar even zo te noemen.
Te koppelen aan de eerste elektronica. Die natuurlijk dat signaal omzet in iets wat een computer snapt. Dat soort dingen bouwen we wel zelf, maar heel snel wordt het gewoon standaard technologie.
Dus dan praten we gewoon standaard ethernet en TCP, IP.

Randal:
[36:33] Routers en switches en kabels.

Samenwerking met Fabrikanten

Tristan Suerink:
[36:37] Maar hoe kom je aan technologie wat nog niet uit is? Nou, goede relaties opbouwen met fabrikanten.
En ook vooral de uitdaging aan ze geven van, het is leuk dat je zegt dat je product A uit maakt.
Wat nou als we zeg maar dit ermee willen doen.
En dan vaak krijg je dan mensen die dan over hun hoofd beginnen te krabben.
En dan de vraag stellen van waarom en hoe dan. En wat wil je nou precies.

Jurian:
[37:01] In hoeverre staan fabrikanten daarvoor open. Want uiteindelijk is een fabrikant wat het ook is. Een bedrijf wil winst.

Tristan Suerink:
[37:07] Klopt.

Jurian:
[37:07] Dus ja, dan kan er wel een leuk neefje voor de deur staan. Een leuk technisch neefje.
Maar ja, dan is het nog. Ik kan me best voorstellen dat sommige mensen ook denken van ja.
Lastig. Hoe gaan we hier nou geld aan verdienen. Hoe gaat zoiets dan?
Je voert gesprekken. Je gaat een keertje een beetje bomen.
Kijken wat je kan verzinnen met elkaar. Maar dan?

Tristan Suerink:
[37:29] Het ligt een beetje aan wat voor fabrikanten je spreekt. Als je fabrikanten hebt die redelijk nog best een groot technisch hart van binnen hebben.
Die worden meestal heel enthousiast. Als iemand aankomt die zegt van.
Ik wil eigenlijk jouw patrouille twee keer hard laten gaan. En ik heb de infrastructuur om je ermee te helpen.

Jurian:
[37:44] Ja dat kan ik me voorstellen.

Tristan Suerink:
[37:45] Dus bijvoorbeeld hebben we die glaswezen van Amsterdam en Geneve liggen.
Dat is ongeveer 1650 kilometer.
Het is een glasvezel die niet ontworpen is om 800 gigabit te kunnen doen.
Maar je biedt wel de kans aan zo'n fabrikant om te zeggen van neem je apparatuur mee. We zetten het gewoon aan beide kanten op de lijn en we gaan gewoon kijken wat er gebeurt.

Randal:
[38:02] Maar help me even. Je zegt die is niet ontworpen voor bepaalde snelheid.
Maar die vezel ligt er al tiental jaar.
Die is ontworpen voor 10 megabit. Daar is die vezel helemaal niet bewust van.
Dat is gewoon een stuk glas dat heel erg lang uitgerekt is.

Tristan Suerink:
[38:16] Dat klopt.

Randal:
[38:17] En dat zit te wachten op een konijn. Ja, precies. Dat sowieso.
Wat bedoel je met niet verontworpen?

Tristan Suerink:
[38:23] Nou ja, als je kijkt naar hoe moderne, lange afstandsglasvezeltechnologie werkt, die wordt blij van dispersie in je glasvezel.
Terwijl ze hebben dispersie gecompenseerd glas aangelegd.
Dus het effect wat je juist zult gebruiken om verder te kunnen komen, doet die glasvezel nou net niet.

Randal:
[38:43] Ik vind dat ik dit beter zou moeten snappen dan ik doe, maar help me even.
Wat houdt dispersie ook weer in?

Tristan Suerink:
[38:50] Dispersie is uiteindelijk hoe het licht beweegt binnen de glasvezel.
Het licht blijft natuurlijk in de glasvezel omdat je natuurlijk een negatieve brekingsindex in de glasvezel zelf hebt. Door die weer terug weer kaatsten.
Maar dan komt natuurlijk een stukje dispersie bekijken. Dat is gewoon een bijeffect van hoe licht nou eenmaal werkt in dat medium.

Randal:
[39:10] Dus dispersie is dat...

Tristan Suerink:
[39:12] Normaal gesproken zorgt dispersie ervoor dat je signaal steeds slechter wordt.

Randal:
[39:15] Ja, omdat hij heen en weer kaatst.

Tristan Suerink:
[39:17] Hij kaatst natuurlijk deelt het heen en weer door die glasvezel heen.
Elke keer wanneer hij heen en weer kaatst, verliest hij een beetje signaal.
Aan het einde houdt hij huis over. Het is een beetje alsof je met je zaklamp dwars door een elektropijp aan het schijnen bent.
Des te langer je die elektropijp maakt, des te minder licht je aan het einde krijgt.

Randal:
[39:35] Maar we hebben kabels van de ene kant van de oceaan naar de andere kant liggen.
En dat gaat prima. Dus waarom zou dit dan een probleem zijn?

Tristan Suerink:
[39:42] Kabelstof in de oceaan kunnen ze op de juiste plek de versterkers neerzetten.
Want het is niet dat je ziet zeggen van, nou, je moet elke 80 kilometer versterker hebben.
Die kunnen gewoon echt op het micrometerniveau zeggen van, daar zit die versterker in die kabel. Over land is dat lastig.
Want die kabel die kan net onder een rivier gaan, of net onder het spoordoor, of net langs iemand huis.

Randal:
[40:04] Dat zou een goede plek zijn om het te versterken.

Tristan Suerink:
[40:05] Ja, je kan niet zeggen van, ik ga jouw huis lopen, of ik ga die rivier afgraven om daar een glasvezel te gaan versterken.

Randal:
[40:10] In Europa niet, nee. Nee.

Tristan Suerink:
[40:12] In andere landen in de wereld zou dat misschien eens makkelijker zijn.

Netwerkapparatuur en Technologie

Jurian:
[40:16] Wat voor apparaat hebben we dan? Voor sterker hebben we dan iets met de afmetingen van een printer, van een auto, van een huis?

Tristan Suerink:
[40:22] Je weet hoe groot ongeveer een 19-inch surfertje is?

Jurian:
[40:26] Nee, maar je denkt 19-inch?

Tristan Suerink:
[40:28] Ja.

Randal:
[40:29] Lekker.

Jurian:
[40:31] Ik zit wel op opletten.

Tristan Suerink:
[40:32] Ik zou zeggen een beetje het formaat van een atlas.

Jurian:
[40:36] Oké.

Tristan Suerink:
[40:36] Zeg maar een beetje de bosatlas van school. Een beetje dat formaat moet je aan denken.

Jurian:
[40:40] Want dat sta je toch prima onder. Als je dan zegt, joh luister, er moet toevallig onder jouw huis zo'n ding even aangelegd worden.
Spijt me heel erg. Gaat overlast opleveren.
Maar daarna, als het te licht is, heb je er toch geen last meer van.
Het is wel niet dat er ineens een hele serverpark naast je huis staat.

Tristan Suerink:
[40:53] Nou ja, meestal worden die dingen in containers neergezet. Waar ook een stuk koeling bij zit.

Jurian:
[40:56] Ja, kijk, dat heb je er allemaal bij.

Tristan Suerink:
[40:58] Het is niet een passief iets.

Jurian:
[40:59] Dat maakt natuurlijk eventueel nog wat. Die koeling maakt lawaai natuurlijk ook nog.

Randal:
[41:03] Ja, ik heb me dus altijd afgevraagd hoe dat in de oceaan werkt.
Want daar zitten ook versterkers. Maar die moeten dus ook stroom hebben.

Jurian:
[41:08] Ik denk op waterkoeling.

Randal:
[41:09] Oh, ik wil dit weten, ja.

Tristan Suerink:
[41:10] Wat ze doen is, ze pakken hem aan de ene kant, hangen ze hem aan de aarde.
En aan de andere kant zetten ze gewoon hoog voltage op.
En dan heb je een stroomkring.

Randal:
[41:20] Maar dan moet die kabel wel net zo lang zijn als die glasvezel.

Tristan Suerink:
[41:24] Dat is die ook.

Randal:
[41:24] Die stroomkabel. Dus je hebt eigenlijk een dubbele kabel.

Tristan Suerink:
[41:28] Je hebt iets van twaalf glasvezels in de kabel zelf zitten. En omheen heb je een koperkern zitten waar dan gelijkstroom doorheen gaat.
En eromheen heel veel kevla en andere dingen. Om natuurlijk haai te wimpelen.

Randal:
[41:42] Haai hap. Oké, dus die gaat 1650 kilometer van Genève naar Amsterdam.
Want, ja, ze moeten daar natuurlijk mee gaan rekenen in Amsterdam.
Dat hoeft natuurlijk niet daar te gebeuren. Dat is toch ook gewoon een historische toevalligheid, of is dat niet zo?

Tristan Suerink:
[41:59] Nou ja.

Jurian:
[41:59] Waarom is dat zo?

Randal:
[42:00] Ja, waarom is dat zo?

Tristan Suerink:
[42:02] De waarom is eigenlijk heel makkelijk. A, je kon toen een tijd, toen ze dit bedachten, niet genoeg rekenkracht bij elkaar krijgen om dat in Geneve neer te zetten.
B, je wilt de data redelijk dichtbij bij de wetenschapper krijgen.
En C, politiek technisch is het ook handig. Want je bouwt...

Randal:
[42:18] Afhankelijkheid van elkaar.

Tristan Suerink:
[42:19] Dat ook, maar ook... Elk land die betrokken is bij dit experiment...
wil natuurlijk een stukje data.

Data Opslag en Verwerking

[42:26] thuis hebben en er zijn 13 plekken in de wereld waar de data wordt opgeslagen en waar de eerste verkeer gebeurt en zo geert zogeheten tereen locaties bij nederland zijn er eentje van nou en ik heb is dat samen met surf hier nederland maar het voordeel is omdat je dus zo'n zo'n zo'n centra in nederland heb zitten dat trekt natuurlijk ook weer heel veel aandacht vanuit Met andere centra en natuurlijk vanuit de universiteit. Om dan ook wat actiever te worden erin.
En dan kan je ook makkelijker als totaal experiment weer financiering regelen.
De betrokkenheid is een stuk beter.

Randal:
[43:04] Maar je had dus 800 gigabit modules. En die kun je dan aan beide kanten van die glasvezel doen. Maar die glasvezel is daar eigenlijk niet ideaal voor.

Tristan Suerink:
[43:12] Klopt.

Randal:
[43:12] En dan?

Tristan Suerink:
[43:14] Nou, dan zet je op beide kanten slijt je dat ding aan. Je zorgt ervoor dat alle versterkers die ertussen zitten zo goed mogelijk het signaal weten te versterken.
Zogeheten Raman versterkers.

Randal:
[43:24] Raman? Ik denk dat glaswezels een soort van morsecode zijn.
En als je het ontvangt en gewoon napraat, dan zou dat versterker moeten heten.
Maar dat is blijkbaar een stuk ingewikkelder.

Tristan Suerink:
[43:36] Je hebt tegenwoordig dingen zoals coherent signaal. Wat je dan doet is, je zet één puls op de lijn. Maar effectief stop je de meerdere bits in diezelfde puls.
Door met de variatie van de verschillen van het lichtniveau te gaan spelen.

Optische Communicatie

Randal:
[43:51] Ja, ja, ja.

Tristan Suerink:
[43:53] Dus daardoor kan je nog meer data op zo'n glasvezel krijgen.
En daarnaast kan je meerdere kleurtjes naast elkaar doen.

Randal:
[43:58] Meerdere kleuren, meerdere golflengtes. Ja.

Tristan Suerink:
[44:00] Dat is kleur eigenlijk. En je kan je modulatie mee spelen. En op die manier probeer je dus dat doorheen te duwen.

Randal:
[44:07] Ja.

Tristan Suerink:
[44:08] Het leuke aan een Raman versterker is, wat hij eigenlijk doet is, hij schiet een laser de verkeerde kant op. De glasvezel in.

Randal:
[44:15] Oh.

Tristan Suerink:
[44:15] Dus wat hij met die laser doet is, dan trekt hij het licht vooruit.
Een beetje als zeg maar Zorro met zijn lasso.

Randal:
[44:21] Wacht even, nee, je kunt niet licht vooruit trekken.
Einstein zou dat niet goed vinden, denk ik.

Jurian:
[44:30] Als het licht er langzaam gaat dan wel.

Randal:
[44:32] Ja, maar ik heb net Oppenheimer gezien. Einstein, dat is een koppige oude man.
Die maakt een boswandeling en die vindt dat het allemaal niet klopt. Dat is hoe dit gaat.
Je kunt niet licht naar je toe trekken. Want dan wordt het sneller dan het licht.

Tristan Suerink:
[44:43] Het wordt niet zozeer sneller dan het licht. Want in een glasvezel zit je op een hoofd een derde van de snelheid van het licht.

Randal:
[44:49] O?

Tristan Suerink:
[44:50] Ja, het glas kan medium is, gaat het licht best wel traag doorheen. In de relatieve zin.
Er bestaan ook, zeg maar, glasvezels die vacuüm zijn. Daar gaat het licht dus heel stuk sneller doorheen. Maar dat is meer voor de flitshandelaar onder ons.

Randal:
[45:05] Want in normale glasvezels zit lucht?

Tristan Suerink:
[45:08] Nee, gewoon glas. Ja. Daarom heet die ook glasvezel.

Randal:
[45:12] Hoezo is die dan vacuüm?

Tristan Suerink:
[45:14] Je hebt ook glasvezels die gemaakt zijn dat ze hol zijn.
Dan hebben ze die vacuüm getrokken. Dus dan heb je daar gewoon geen medium in zitten waar het licht tegenaan kan botsen. Waardoor het licht dan harder doorheen gaat.

Jurian:
[45:27] En flitshandelaren gebruiken dat. Omdat voor hun die marge tussen een derde van de lichtsnelheid in een normale glasvezelkabel.
En sneller dan dat in een vacuum glasvezelkabel. Dat is voor hun van belang.
Want zo nauw luistert hun systeem.

Randal:
[45:44] Ik weet niet of ik dat ooit ga snappen.

Jurian:
[45:47] Nou, een voetbalteamgenoot van mij die werkt bij Flowtraders.
Ik ga ze vragen of hij het weet.
Nee, die snapt het ook niet. Waarschijnlijk de handelaren zelf zullen er niet heel veel van snappen. Maar het is wel echt insane.

Randal:
[45:57] Het zijn per definitie dingen die gehandeld worden door een AI of zo.
En een mens kan niet zo snel denken.

Jurian:
[46:04] Nee, dat zal.

Tristan Suerink:
[46:06] Het is ook de computer die dat doet. Maar ja, als de computer een discrepantie ziet van zeg maar een paar cent op het aandeel van DPG Media.
Geen idee of het aandeel op de beurs gehandeld wordt.

Jurian:
[46:17] Volgens mij niet. Volgens mij is het gewoon privaat.

Tristan Suerink:
[46:20] Maar bij wijze van, als DPG wel op de beurzen zit en je hebt net een paar cent discrepantie in. En dan kan je daarop geld verdienen. Dat is hoe de vlitshandelaren effectief werken.

Jurian:
[46:27] Ja, ik begrijp inderdaad hoe die systemen in elkaar zitten. Maar ik ben er nooit gerealiseerd dat dat dus zo nauw luistert. Dat de winst die je haalt van een snellere glasvezelkabel. Dat dat hen gewoon geld oplevert.
Want ik neem even aan dat de vacuumkabel een stuk duurder is dan de normale glasvezelkabel.

Tristan Suerink:
[46:43] En die heeft ook risico om lek te gaan. En het is geen leuke technologie om mee te moeten werken.

Randal:
[46:49] Ik heb één keer een...
Een rondleiding gehad in de Twentse kabelfabriek. Je raadt nooit waar die staat.

Tristan Suerink:
[46:56] In Haaksbergen.

Randal:
[46:58] En daar hebben ze een demonstratie van hoe ze ooit glasvezels maakten.
Dan heb je dus zo'n glazen ampul. Die ziet eruit als een hele grote zetpil.
Een heel kleine koelkast. Dat formaat.
Maar die zitten dan boven in een toren. En dan doen ze hem een beetje...
Denk aan een trechter. en die komt op een heel klein punt samen en dan maakt ze het zo warm dat het glas gaat smelten en dan komt er dus een heel dun sliertje, van glas dat gesmolten is naar beneden en dat is dan de glasvezelkabel en die vangen ze dan onderin die toren op en dan beginnen ze die op te rollen en nou ja, net zolang tot al dat glas dat daarboven ligt gesmolten is en dan denk je, fascinerend maar dan gaan ze vertellen, ja maar dat was vroeger nu hebben we nog zikkere ampullen die zijn van meerdere lagen glas Als daar middenin zit het meest zuivere glas.
En daaromheen mag dat iets minder zuiver zijn. Want dat maakt helemaal niet veel.
En nu zitten we alweer hoeveel generaties verder. Dat daar dan dus op een of andere manier ook nog een holle kern in zit. Ik kan me niet eens voorstellen hoe ze dat doen.
Ik word daar een beetje gefrustreerd van nu. Dat mijn verbeeldingskracht erboven gaat. Maar goed, oké. Ik snap het.

Tristan Suerink:
[48:09] Welkom in mijn wereld.

Randal:
[48:10] Ja, precies. Maar die kabel van Geneve naar Amsterdam, die ligt er nou eenmaal.
Die ga je niet even vervangen. Dus dan maar netwerkapparatuur bouwen die daar het beste van kan maken.

Jurian:
[48:20] Want het heeft de laatste pak een beetje 4, 5 jaar. Want ik weet nog, een jaar of 4, 5 geleden was er een verhaal op Tweakers.
Waarin je volgens mij met mijn voormalig collega Olaf van Miltenburg praten over dat jullie naar 400 gigabyte per seconde gingen.

Tristan Suerink:
[48:34] Klopt.

Jurian:
[48:34] En toen wij hier aan tafel gingen zitten en nog even rustig aan het voorbespreken waren. Dus liet jij terloops vallen.
Nou, we zitten al op 800 en eigenlijk heb ik binnenkort een terabyte nodig.

Tristan Suerink:
[48:43] Dat klopt.

Jurian:
[48:44] Hoe kan dat zomaar? Ook in zo'n korte tijd. Het voelt echt alsof...
Wat Randall zegt. Het fysieke deel verandert niet.
Het is even los van de apparatuur die je er omheen zet.
Hoe krijg je dat zo snel voor elkaar?

Tristan Suerink:
[48:58] Lang leven. Eventief wat de fabrikanten voor elkaar weten te boksen erin.
We hebben, om het een voorbeeld te geven. Die testen die we dus vorige week en die week ervoor hebben gedaan. Dat was een apparatuur van Nokia.
En die had toen net een nieuwe chip uitgebracht. de psc 6 vergeet die naam meteen of niet die psc 6 psc 6 ja ze lopen voor opzoon in daar.

Jurian:
[49:24] Is de psc 6 al wel aanslussen.

Tristan Suerink:
[49:25] En Met die betreffende chip hebben ze dus gewoon op 5 nanometer of 3 nanometer een chip gemaakt die op die hoge snelheden optische verbinding kan bouwen.
En die chip is dus ontworpen om 2x 1,2 terabit te kunnen doen.
En hoe verder je gaat, hoe lager de snelheid wordt. Dus in ons geval was 800 gigabit al heel wat.
Dus dan zou je met die chip 2x 800 gigabit kunnen opbouwen. In plaats van 2x 1,2.
maar omdat je na een tijdje die relatie hebt opgehouden met de fabrikanten, want daar waren we oorspronkelijk, en dat je gewoon letterlijk gewoon, degene met wie je altijd die gekke vragen stelt, van kunnen we dit doen?
Dan wordt er vanzelf iemand enthousiast binnen zo'n fabrikant die zegt van, ik wil graag met jullie verder samenwerken.
En dan krijg je de mogelijkheid om eens een keer twee van die doosjes te halen.

Randal:
[50:16] Maar als dat ook apparatuur oplevert die ooit, en dat duurt dan even maar over een aantal jaar courant wordt in de netwerkwereld en ook echt dan ben je eigenlijk, nou ja, tussen aanhalingstekens gratis research and development.

Tristan Suerink:
[50:26] Dat zijn we ook.

Randal:
[50:27] Ja, ik snap dat wel.

Tristan Suerink:
[50:29] Ik kan je ook vertellen dat ik bijvoorbeeld betamachines heb gehad van een bepaalde procesorfabrikant.
Hele tijd terug. Maakt even niet uit welke het was.

Randal:
[50:39] Ga ik ook niet naar vragen, want dat zie ik aan jouw ogen.

Tristan Suerink:
[50:41] Dat ik... Nou, welke denk je?

Randal:
[50:45] Volgens mij zijn er maar drie, dus...

Tristan Suerink:
[50:48] Er zijn er meer dan drie, kan ik je vertellen. Maar in de...
Toen hadden we bijna een jaar van tevoren die processor dus bij ons in huis staan.
Het zat in een kast die er echt uitzag alsof het een jaren 90 computer was.
Dus je kon aan de buitenkant niet zien dat er iets heel bijzonders binnenin zat.
Maar we hebben toen een bug gevonden in dat systeem.
Als je zoveel terabyte stuurde naar het SATA systeem van die computer, dan verdween je harde schijf.

Randal:
[51:18] Verdween?

Tristan Suerink:
[51:19] Ja, die was niet meer te zien in je BIOS en niet meer te zien in je besturingssysteem.

Fysieke Verdwenen Harde Schijf

Randal:
[51:23] Ik wou zeggen, als die harde schijf fysiek verdween, dan had je nieuw natuurkundig fundamenteel onderzoek gedaan. Oh, zeker.

Tristan Suerink:
[51:29] Zeker. Dan had ik vast wel een Nobelprijs gehad.

Jurian:
[51:31] Zwarte gaten.

Randal:
[51:32] Precies.

Tristan Suerink:
[51:34] Dus we hadden dat ook netjes gemeld. En we kregen toen een nieuwe BIOS-chip opgestuurd. Oh.
Met ook nog een bedankje erbij. Want we waren op tijd voor de massaproductie.

Randal:
[51:43] Ja.

Tristan Suerink:
[51:44] Dus die fabrikant was echt gewoon door dollen blij met het feit dat we dat aardig gevonden, werden gemeld en daarna nog hebben getest dat het probleem er niet meer was. Want anders hadden ze een teruggroepactie moeten doen.
En dit waren serverprocessoren. En dat moet je doen bij klanten die heel veel geld betalen. Die niet dit soort gezeik willen hebben.

Randal:
[52:00] Juist. Die heel veel geld betalen om dat gezeik niet te hebben.

Tristan Suerink:
[52:04] Dus dat soort samenwerkingen hebben we.

Randal:
[52:07] Ja, maar je hebt toch ook een keer een tolk staan geven. Waar je later gedoe mee had.
Omdat je een beperking in hardware had gevonden. Die al wel gemassa produceert. En overal.
Dat is ook een beetje jouw leven.

Tristan Suerink:
[52:18] Dat is ook wel een beetje mijn leven. En wat ook een onderdeel van mijn leven is, een beetje de roepen in de woestijn zijn.

Randal:
[52:23] Roepen in de woestijn?

Tristan Suerink:
[52:25] Ik heb een mooi voorbeeld voor je.

Randal:
[52:26] Ja?

Tristan Suerink:
[52:27] Nou ja, dat voorbeeld van die computer met die twee processoren en zo.
Sinds die tijd heb ik dus bij de grote fabrikanten zitten moppen over van, ik wil graag systemen met één processor erin, maar wel volledige functionaliteit.
De toenmalige monopolist Intel op dat moment, die had zoiets van, nee, we bouwen dual socket systeem en dat is gewoon wat de markt is, je moet niet zeuren.

Randal:
[52:47] Dat is ook wel een postenmarkt geweest. Zeker in de serverwereld. Ja.

Tristan Suerink:
[52:52] En ik was gewoon heel hard daar niet mee eens. Toen opeens kwam AMD terug met hun Zen-architectuur. En de zogeheten Epic-processoren.
En AMD gelooft dus wel in het hele single-socket-vaal. Dus die kwamen het single-socket-systeem op de markt.
Ik was toen een van de eersten in Europa die een rekencluster kocht.
Single-socket-AMD-processoren erin.
En in die tijd had iedereen zoiets van... AMD kende ze nog van de afwikkelde Atlon-processoren. En de bulldozers die niet vooruit te branden waren.
Dus AMD had op dat moment een ontzettend slechte reputatie. Maar we hadden een testsysteem van hun van tevoren tot ons beschikking gehad.
We hebben het er helemaal door getest. We waren helemaal tevreden erover.
We zagen potentie in die nieuwe technologie.
Ik ben doorgek verklaard door meerdere fabrikanten dat ik vroeg om single socket en ook nog AMD.
Ik weet dat eental gewoon letterlijk mijn uitvraag per kopie wilde hebben.
En op mij heeft nagebeld van weet je het zeker dat je dit wilt?

Randal:
[53:44] Ja.

Tristan Suerink:
[53:45] Ja, ik weet het zeker dat ik wilt. Dus een aantal jaar later.
Ik sprak nog een aantal van die betreffende personen.
Die dus me toen een tijd voor gek hebben verklaard. Die zeiden van je was er heel veel aan het streven toen.
Ik zie het van weet je nog dat je me voor gek hebt verklaard.
Ja, dat komt een beetje schoorvoetend.
Dus in die zin loopt het meestal als die roepende woestijn. Die dan aangeeft van nou ja.
Mijn verwachting is dat we hier naar de markt naartoe gaan.
Ja, en iedereen ziet van ja, het zal.

Randal:
[54:10] Maar dat zit hem dus puur in het feit. dat het steeds meer system-on-a-chip-achtige dingen met heel veel cores is geworden eigenlijk.

Tristan Suerink:
[54:22] Waarom zou ik een dual socket systeem bouwen vandaag de dag als ik 128 rekenkernen in één systeem in één socket kwijt kan?

Randal:
[54:27] Nou ja, logischerwijs. Omdat je gewoon meer is beter.

Tristan Suerink:
[54:31] Hoe ga ik mijn VM weer vMotion doen met 128 rekenkernen die je weet wat 500 VM's draaien?

Randal:
[54:36] Geen idee. Ik ben niet zo slim als jij. Alleen ik weet wel dat als je bijvoorbeeld naar die Apple chips kijkt, Want ik ben Apple fan, dus ik snap die het best.
Die M3 is niet zo heel groot.
M3 Pro is wat groter. M3 Max is nog veel groter. En de M3 Ultra is eigenlijk twee van die Max'en aan elkaar gesoldeerd. Maar per se op één chip.
Dus ik weet dat je gelijk hebt dat alles op één chip moet. En ook Apple is helemaal van het idee af dat je überhaupt een grafische kaart kunt hebben los.
Dat gaat niet meer. Dan moet je die Max of die Ultra maar kopen.
En toch snap ik niet waarom dat dan wezenlijk...
De beperking zou zijn als je ziet dat de PC-wereld met hun hele dikke i9's en die hele dikke AMD-processoren met losse videokaarten nog steeds sneller kan zijn dan de allerduurste Mac.

Tristan Suerink:
[55:25] Wat bedoel je met sneller?

Randal:
[55:27] De grafische kaarten kunnen dikkere games spelen en meer bitcoin en minen.

Tristan Suerink:
[55:34] Dat komt meer omdat ze meer data per seconde kunnen verwerken.
Dat betekent niet dat ze je data sneller van A naar B hebben.
Dat is waar Apple z'n voordeel uit haalt.

Glasvezelproductie in Twente

[55:46] Dus de ene heeft meer met reactievermogen te maken. En de andere heeft meer mee te maken van. Hoe breed is de bus? En hoeveel kan ik er doorheen persen?

Randal:
[55:56] Nog één project. Wat ik heel gaaf vind. Om nog even wat over te horen.
Is die hele diepe tunnel.
De meest stralingsvrije plek. Van in ieder geval de wereld. Maar volgens mij heb jij nog een keer gezegd. van het universum. Wat is dat voor onderzoek?

Tristan Suerink:
[56:14] Stel je voor, je bent in Italië. Je rijdt in Rome op de A14 richting Pescara.
Dan heb je halverwege...

Jurian:
[56:23] Elk weekend.

Tristan Suerink:
[56:25] Het is wel heel hartstikke mooi.

Jurian:
[56:27] Geloof ik, ja hoor.

Tristan Suerink:
[56:28] Halverwege, die snelweg, heb je de Appenijnen. Dat is een bergketen die natuurlijk dwars over Italië heen loopt, over het vaste land daar.
En daar heb je een berg gebied genaamd Gran Sasso. Dat is ook een groot natuurgebied.
Je ziet een van de hoogste bergen die dus in de Appenijnen zit.
En daar is een 11 kilometer lange autotunnel onderheen geboord.
Halfweg die autotunnel zit een afrit midden in die berg.
En dan kom je uit bij een groot ondergronds lab met grote stalen deuren.
Ik heb altijd als ik er ben het gevoel dat ik bij zeg maar...

Randal:
[56:57] James Bond minimaal.

Tristan Suerink:
[56:58] Ja, bij meneer Bloveld op bezoek ga. Dus de grote slechtericht van James Bond.
En dan heb je drie grote hallen waar je dus bijvoorbeeld het paleis op de Damme kwijt kan.
Dus dan zit je daar in die berg. Dat zorgt ervoor dat je heel veel kosmische straling tegenhoudt.

Randal:
[57:13] Ik krijg er al benauwd van. Ik heb zoiets van, hoe komt daar lucht?

Tristan Suerink:
[57:15] Ze hebben hele grote buizen om lucht aan en af te voeren. Die lopen dus door die autotunnel heen, apart gescheiden, om dat daar te verversen.

Randal:
[57:23] En als iemand daar een kurk in duwt, dan ben je fucked?

Tristan Suerink:
[57:27] Ja, maar die kurk moet dan net zo groot zijn als een megagrote rioolbuis.

Randal:
[57:32] Challenge accepted.

Tristan Suerink:
[57:33] Je kan er vrij makkelijk doorheen kruipen als volwassen persoon.
Om maar even een idee qua grootte aan te geven. Het is niet...

Jurian:
[57:40] Jij bent daarmee bezig. Ik zit erin met denken. Hoe krijg je dat paleis Rotterdam nou in godsnaam te bidden?

Randal:
[57:43] Ja, precies.

Tristan Suerink:
[57:44] Je hebt die autosnelweg.

Jurian:
[57:46] Ja, precies. Convoy exceptionel.

Tristan Suerink:
[57:49] Dan ga je gewoon je beeld gewoon. Maar die zage die stukjes, die brengt het wel die kant op.

Randal:
[57:54] Opknippen in heel veel pakketjes.

Jurian:
[57:55] Maar goed, je hebt dus die hallen in die berg.

Tristan Suerink:
[57:57] Je hebt die hal. Daar hebben we daar een groot vat met water neergezet. Beetje formaat van...
Zoals van die olieopslagdingen die je in de haven hebt staan.
Daar zit weer een vat met fluoaxenon. Ongeveer een ton aan fluoaxenon zit erin.
En daaromheen zit heel veel water. En daarmee hebben we dus voor gezorgd dat je de meest stralingsvrije plek in het universum weet te creëren.

Jurian:
[58:18] Aan de binnenkant van die binnenste ton eigenlijk.

Tristan Suerink:
[58:21] Waar dat fluoaxenon is. En omdat we alle stralingen er weg hebben gehaald, en xenon natuurlijk een edelgas is, en in principe bij mij bijna niks hoort te reageren, Als ik even de scheikunde van de middelbare scholen erbij pak.
zou je verwachten van, het enige waar je nog mee kan reageren is dus donkere materie.
Dus je hebt alles weggehaald wat normaal gesproken wel eens ermee zou kunnen reageren.

Randal:
[58:46] Er moet trouwens een chille plek om te mediteren daar. Dat is nog eens een floating tank.
Mijn hemel. Midden in de Alpen, ja.

Tristan Suerink:
[58:55] Je weet zeker dat je geen last hebt van buitenaardse straling.

Randal:
[58:58] Ja, of herrie.

Tristan Suerink:
[59:01] Nou, ook niet. Nee.

Jurian:
[59:03] Dan mag daar je aluurtje af.

Randal:
[59:05] Precies. Eindelijk rust.

Tristan Suerink:
[59:09] Dus uiteindelijk proberen we daar dus donkere materie te detecteren.
En dat is ongeveer, als je die 6% hebt, dan heb je ongeveer 20% zou dan donkere materie moeten zijn. En dan hou je nog iets van 70% over wat donkere energie is.
Dus we proberen daarmee die 20% wat we niet kunnen aanraken, niet kunnen zien, niet kunnen meten, niet kunnen voelen, proberen we toch zichtbaar te krijgen. Op die manier.

Randal:
[59:29] Wat nou als dat allemaal te vergeefs is? Als het niet lukt? Kijk wat je gebouwd hebt.

Tristan Suerink:
[59:35] Dat is mooi in wetenschap. Je weet niet of het antwoord het antwoord is.
Als het antwoord niet het antwoord is. Dan weet je dat je opnieuw moet beginnen.
Maar dan heb je wel weer een nieuwe zoektocht.

Randal:
[59:44] Maar als je het niet vindt. Wil niet zeggen dat het niet bestaat.

Tristan Suerink:
[59:47] Dat klopt. Dan moet je toch slimmer zijn. En toch beter zijn.

Disproved Theorieën

Jurian:
[59:52] Plus je hebt een bepaalde theorie. Disproved. Dat is volgens mij in de wetenschap bijna net zo waardevol. Als iets daadwerkelijk proven.

Randal:
[59:59] Dit is een project. Dat het formaat heeft van. van meerdere mensenlevens.
En als het dan niet lukt... of niet mogelijk blijkt te zijn...
of je had het al die tijd fout.
Ik bedoel, ik kan al slecht slapen... van één mislukte podcastaflevering.
Laat staan dat het je levenswerk is.

Jurian:
[1:00:17] Sla je vaak slecht, Brie.

Tristan Suerink:
[1:00:18] Ik kan je vertellen. Bijvoorbeeld als je kijkt naar de LAC.
Dat ding is halverwege de jaren tachtig zijn... begonnen met het bedenken van...
we willen de LAC gaan bouwen.
Toen hebben ze het ongeveer twintig jaar afgedaan... om natuurlijk alle goedkeuring te krijgen...
En dat ding was in 2008 af. Dus hebben we het 20 jaar afgedaan om dat ding te bouwen.
De planning van LSC loopt door tot uit mijn hoofd ergens achter in 2030, begin 2040.
Dat zijn dus letterlijk ook gewoon werkende mensenjaren effectief.
Dus er zijn ook mensen die ooit als masterstudent aan zo'n project zijn begonnen.
En uiteindelijk als hoogleraar met pensioen gaan.
En die effectief alleen maar hetzelfde dingen hebben gewerkt.
Dus dat is heel gangbaar.

Randal:
[1:01:03] Ik snap daar niks van. En waarschijnlijk zijn er nu al dingen waarvan ze denken.
Oh, dat wil ik wel testen. Maar ja, moeten we eigenlijk een ding hebben dat tien keer zo lang is.

Tristan Suerink:
[1:01:10] Ja, dat is ook letterlijk. Ik weet dat een collega van mij zit erover te denken.
Om hele oude neutrino's te willen gaan deteteren.

Randal:
[1:01:19] Oude?

Tristan Suerink:
[1:01:19] Hele oude. Dus die heel lang leven.
En om dat te kunnen doen heb je een beta-stralen nodig. Die stabiel is.
En om een stabiele beta-stralen te pakken, heb je zeer zwaar water nodig.
Dus effectief H, een soort van waterstof, maar dan met meer elektronen erin.
Dat is vrij instabiel en dat spul wordt normaal gesproken alleen maar gemaakt voor waterstofbommen.

Randal:
[1:01:48] O ja.

Tristan Suerink:
[1:01:48] Dus als je een leverancier belt van hoi, ik wil daar een kilootje van of zo, dan weet je zeker dat alle alarmbellen afgaan.

Randal:
[1:01:53] Ja, en dat de geheime diensten al mee aan het luisteren waren.

Tristan Suerink:
[1:01:58] Ja, ja.

Jurian:
[1:01:59] Als je dan ook nog meeneemt naar een of andere gek lab in de Appenijnen, dan wordt het helemaal problematisch.

Tristan Suerink:
[1:02:05] Dat klopt, dat klopt. Maar ja, ik heb dus een collega die zit er serieus over na te denken om dus zo'n experiment te gaan bouwen.
Om dus die oude neutrinos te kunnen meten. Om ook te kijken waar die dingen dus vandaan komen.
Nog zo'n vraag waar we mee zitten.

Diepe Tunnelonderzoek

[1:02:17] En de verwachting is dat dat experiment in zijn eentje al minimaal 500 gigabit per seconde aan data gaat genereren.

Randal:
[1:02:27] En dan bellen ze jou weer. En dan mag je dat gaan acquireren, opslaan, analyseren.

Tristan Suerink:
[1:02:32] En verplaatsen, ja. Dan sta je dus daar in die beherg in Italië.
En dan terug naar Amsterdam. Ja, hoe dan?

Randal:
[1:02:38] God mag weten welke processor core je daar weer voor nodig gaat hebben.

Tristan Suerink:
[1:02:41] Dat gaan we dan wel zien.

Randal:
[1:02:43] Hé, dit deed me denken aan een anekdote die je vertelde in die Fusex podcast.
Over hoe jij ook wel eens gevrijwaardigd moet worden.
Tot en met ministers aan toe voor andere hobby's die je hebt.
Ik praat nog graag even met je verder. Maar voor deze aflevering zijn we nu even rond. Dan gaan we naar de bonus.

Jurian:
[1:02:58] En de bonus hebben we trouwens ook nog een paar vragen.

Randal:
[1:03:00] Een paar vragen van luisteraars zitten daar nog.

Jurian:
[1:03:02] Zullen we er eentje stiekem doen?

Randal:
[1:03:04] Ja, doe eens. Je hebt het goed gekeken.

Jurian:
[1:03:05] Want je noemt al een aantal keer de gigantische hoeveelheden data.

Brondatasensoren bij CERN

[1:03:08] En Boba die vraagt zich op dat moment af.
Hoe moet ik de brondatasensoren zien bij CERN? Zijn dat vooral metingen, waarden, beeldcamera's, geluid?
Oftewel, hoe komen jullie aan zoveel data bij de bron?

Tristan Suerink:
[1:03:20] Het ligt een beetje aan wat voor deeltje je wilt deteteren. Wat voor soort sensor je nodig hebt.
Om, als je dichter je op de bundelpijp gaat zitten, daar heb je natuurlijk de kortsluifelende deeltjes.
En daar gebruiken we vooral siliciumdetectoren voor.
Dus gewoon hetzelfde spul waar chips van gemaakt worden, maar die zijn dan net anders gebouwd.
Om dus letterlijk als daar een deeltje daarin schiet, dat die dus een signaaltje afgeeft.
Een leuk extraatje erbij is, omdat je die dingen op een hele constante temperatuur wilt hebben, hebben we dus ook kanaaltjes door dat silicium heen geëtst om vloeibare CO2 er doorheen te laten lopen, waarmee je dus die detectoren, ook al zit die in vacuüm, consistent kan koelen.
Om even meteen wat extra technische details te geven.

Jurian:
[1:04:08] Maar dat genereert dus zo snel zoveel data, dat dat dus inderdaad al heel snel in de honderden gigawatts per seconde gaat lopen? Ja.
Er staan nog een aantal vragen. Maar zoals we al zeiden. Die gaan naar de bonus.

Randal:
[1:04:20] Tot zover deze aflevering van Met Nerds Om Tafel. En Met Nerds Om Tafel is een podcast door Jurri-Jan Uwags en mij.
Randall Peden en onze panelleden zijn Esther Krammerdam. Ruud Sanders en Sander Bijleveld. En die muziek die je voor en na de aflevering hoort.
Is van Breakmaster Cylinder.
De enige echte mysterieuze. Ons gastneurd van vandaag was Tristan Surink.
En Tristan, hartelijk dank dat je hier zat.

Tristan Suerink:
[1:04:40] Graag gedaan.

Randal:
[1:04:41] Bedankt voor al het werk dat je doet. Want ik heb het te vermoeden dat het op een dag heel nuttig kan zijn.

Tristan Suerink:
[1:04:45] Ik hoop het.

Randal:
[1:04:45] Misschien al is zelfs.

Tristan Suerink:
[1:04:47] Sommige dingen wel, ja.

Randal:
[1:04:48] En meestal vraag ik aan mensen, waar kunnen ze meer over jou te weten komen?
Jij bent notoire lastig te vinden online.

Tristan Suerink:
[1:04:54] Dat klopt.

Randal:
[1:04:55] En dat hou jij graag zo?

Tristan Suerink:
[1:04:56] Zeker.

Randal:
[1:04:57] Dus dan...

Tristan Suerink:
[1:04:57] Ik heb geen sociale media.

Randal:
[1:04:59] Nee, nee, nee.

Tristan Suerink:
[1:05:00] Het is niet dat je me ergens kan volgen of zo. Nee. Ik zou zeggen, kom eens een keer naar de Open Dag van Nikkef. Eerste zaterdag van oktober. Ja.

Randal:
[1:05:06] Nou, dan kun je jou dus vinden.

Tristan Suerink:
[1:05:08] Dan kun je me in het echt... Als je zoiets hebt van ik wil graag tikkie doen of zo. Niet te hard natuurlijk. Dan kan dat. Of als je hele bijzondere vragen wilt stellen.

Randal:
[1:05:17] Nou, meer informatie over ons is te vinden heel erg goed op internet.
Op de site mnot.nl. En join je onze Slack.
Join je onze Slack. Daar gingen 2400 charmante kapabelen en gezellige nerds je voor. Je kunt vragen stellen aan de volgende gastnerds in het kanaal.
Vragen van de luisteraar. En word je nou vriend van de show?
Dan krijg je ook nog toegang tot het clubhuis.
Vier meetups per jaar. Je krijgt stickers en bierfiltjes door je briefbus.
Je luistert de podcast voortaan zonder reclame. Eerder dan de rest.
En je krijgt elke week een bonus aflevering.
Die gaan wij, als Tristan dat leuk vindt, nog heel even opnemen zometeen.
Voor nu hartelijk dank voor het luisteren. En tot de volgende keer.